قیر چیست؟
نفت خام :
نفت خاممایعی غلیظ و افروختنی بهرنگ قهوهای سیر یا سبز تیره یا سیاه است که در لایههای بالایی بخشهایی از پوسته کره زمین یافت میشود. نفت شامل آمیزه پیچیدهای از هیدروکربنهایی گوناگون است .
با توسعه و پیشرفت تکنولوژی حفاری در اواسط قرن نوزدهم و تکنولوژی تقطیر و پالایش نفت در اواخر قرن نوزدهم و استفاده از آن در موارد غیر سوختی، جهش حیرتآوری بوجود آمد. بطوری که امروزه صنایع پتروشیمی نفش اساسی و بنیادی در رفع نیاز عمومی جامعه به عهده دارد .
بیشتر دانشمندان منشأ تشکیل نفت را گیاهان و موجودات آلی موجود در اقیانوسهای اولیه میدانند .
باقیمانده جانوران و گیاهانی که میلیونها سال قبل در محیط دریا زندگی میکردهاند، طی میلیونها سال توسط لپههای گل و رسوبات مدفون شدهاند و تحت فشار و دمای بالا، نبود اکسیژن و مدت زمان طولانی تبدیل به نفت گردیده و در صورت وجود این شرایط همراه با سنگ مخزن مناسب، نفت بهمقدار زیاد در حوضچه نفتی جمع میگردد .
نفت خام حالت روغنی دارد و به شکلهای جامد (قیرهای نفتی) و مایع دیده میشود. برخی اوقات به تمام اشکال نفت هیدروکربن نیز گفته میشود. اگر نفت در محلی جمع گردد بهآن محل «حوضچه نفتی» میگویند. از مجموع چندین حوضچه نفتی، یک «میدان نفتی» حاصل میشود. بهسنگ متخلخل دربرگیرنده نفت، «سنگ مخزن» میگویند .
نفت خام معمولاً بر اساس دو معیاروزن مخصوص و میزانگوگرد تقسیمبندی میشود. نفتهایی که وزن مخصوص،گرانروی و چگالی پایینتری دارندنفت سبک و نفتهایی که وزن مخصوص، گرانروی و چگالی بالاتری دارندنفت سنگین نامیده میشوند. نفتهایی که گوگرد آنها کمتر است نیزنفت شیرین و نفتهای دارای گوگرد بیشترنفت ترش نامیده میشوند. استخراج، جابجایی و پالایش نفتهای سبک و شیرین سادهتر و کمهزینهتر است و میزان بیشتری از محصولاتی چونبنزین،نفتا،نفت سفید وسوختهای جت برگرفته از نفت سفید، و گازوئیلهای مرغوب را میتوان از آنها به دست آورد، به همین دلیل این نوع نفتها بیشتر مورد علاقه پالایشگاهها بوده و قیمت بالاتری دارند.
نفت بهصورت خام یا فراورش نشده خیلی مفید نیست و بهصورتی که از دل زمین بیرون آمده کاربرد چندانی ندارد. با اینکه نفت شیرین (با لزجت کم و نیز با گوگرد کم) به صورت تصفیه نشده در وسایل محرکه با قوه بخار به کار برده میشد، گازها و سایر محلولهای سبکتر آن معمولاً داخل مخزن سوخت جمع شده و باعث بروز انفجار میگردید. غیر از مورد گفته شده برای استفاده از نفت، برای تولید محصولات دیگر مانند پلاستیک، فومها و ... نفت خام بهطور حتم باید پالایش گردد . تولیدات پالایشگاه به ترتیب سبک به سنگین عبارتند از :
گاز مایع (LPG )
بنزین
نفتا برشی که بین بنزین و نفت سفید قرار میگیرد و خصوصیات آن ترکیبی از این دو است
نفت سفید و سوختهای جت مرتبط به آن
گازوئیل (نفتگاز) و به طور کلی سوختهای دیزل
نفت کوره معروف به مازوت یا نفت سیاه
روغنهای نفتی
واکس پارافین
قیر
کُک نفتی
گوگرد
قیر
قیرمادهای است سیاه رنگ وخمیری شکل که درعایقکاری رطوبت و ساختآسفالت کاربرد دارد. قیر انواع گوناگونی دارد که هر یک از انواع آن، دارای کاربرد خاصی است. قیر از مشتقات نفت است.
قیر مادهای هیدروکربنی است به رنگ سیاه تا قهوهای تیره که در سولفید کربن و تتراکلرید کربن کاملاً حل میشود. قیر در دمای محیط، جامد است. اما با افزایش دما، به حالت خمیری درمیآید و پس از آن مایع میشود. کاربرد مهم قیر به علت وجود دو خاصیت مهم این ماده است؛
* نفوذناپذیری در برابر آب
* چسبندگی
قیر معمولاً از تقطیر نفت خام به دست میآید. چنین قیری قیر نفتی یا قیر تقطیری نامیده میشود. قیر نفتی محصول دو مرحله تقطیر نفت خام در برج تقطیر است. در مرحله نخست تقطیر، مواد سبک مانند بنزین و پروپان از نفت خام جدا میشوند. این فرایند در فشاری نزدیک به یک اتمسفر (واحد) انجام میشود. در مرحله دوم نیز ترکیبات سنگین مانند گازوئیل و نفت سفید خارج میشوند. این فرایند در فشاری نزدیک به خلاء صورت میپذیرد. در نهایت مخلوطی از ذرات جامد بسیار ریز به نام آسفالتن باقی میماند که در ماده سیال گریسمانندی به نام مالتن غوطهور است .
اما برخی از انواع قیر در طبیعت و در اثر تبدیل تدریجی نفت خام و تبخیر مواد فرار آن در اثر گذشت سالهای بسیار زیاد به دست میآید. چنین قیری، قیر طبیعی نامیده میشود و دوام آن بیشتر از قیرهای نفتی است. چنین قیری ممکن است بهصورت خالص در طبیعت وجود داشته باشد (قیر دریاچهای) مانند دریاچه قیر بهبهان ایران و دریاچه قیر تیرینیداد آمریکا، یا از معادن استخراج شود.
قیرهای نفتی
قیرهای نفتی، قیرهای جامد و نیمه جامدی هستند که بهطور مستقیم از تقطیر نفت خام و یا با عملیات اضافی دیگر نظیر دمیدن هوا به دست میآیند. قیر نفتی بازمانده یا تهمانده سنگین تقطیر نفت خام است . میزان قیر نفت خام از صفر تا بیش از نیمی از آن متغیر است . بهعلاوه قیرهای بدست آمده از منابع مختلف میتوانند تفاوتهای زیادی داشته باشند. بنابراین پالایشگاههای تولیدکننده قیر باید نفت خام خود را بهدقت انتخاب کنند تا به کیفیت قیر اطمینان داشته باشند .
استحصال مستقیم قیر از نفت خام
تقطیر یک فرآیند اساسی در تصفیه نفت خام است. مرحله اول تقطیر تحتفشار اتمسفر انجامشده و بهطورمعمول شامل حرارت دادن نفت خام تا دمای حدود ۶۵۰ تا ۸۰۰ درجه فارنهایت و سپس تزریق آن به داخل یک ستون جداسازی است. بدین طریق برشهای سبکتر بهصورت محصول بالای برج و تهمانده قیری را تحت عنوان تهمانده اتمسفریک مینامند. این اولین مرحله در کل فرآیند تصفیه است. بسیاری از نفتهای خام حاوی درصدهای بالایی از برشهای با نقطهجوش بالا هستند که نمیتوان آنها را در یک واحد تقطیر اتمسفریک تقطیر نمود. برای جداسازی این برشها و تهیه قیر با مشخصههای موردنظر از یک برج تفکیک ثانوی که در شرایط خلأ کار میکند استفاده میگردد .
باقیمانده این فرآیند را تحت عنوان قیر استحصال مستقیم مینامند. فرآیند تولید آسفالت بهوسیله روش تقطیر در خلأ بهجز نفوذپذیری تأثیر بسیار اندکی روی سایر خواص قیر بهجا میگذارد. منشأ نفت خام بهکاررفته نیز تأثیر قابلتوجهی روی خواص فیزیکی قیر استحصالی دارد .